Fa'aleleia o fa'amatalaga o le tau ma auaunaga i Vanuatu

O le fa'aleleia o fa'amatalaga o le tau ma 'au'aunaga i Vanuatu e tula'i mai ai ni lu'itau tulaga ese.
Ua silia ma le 15 tausaga o galue Andrew Harper o se tagata tomai faapitoa i le tau a le NIWA a le Pasefika ma ua ia iloa le mea e faamoemoe i ai pe a galue i le itulagi.
O fuafuaga e ono aofia ai le 17 taga sima, 42 mita o paipa PVC, 80 mita o pa puipui tumau ma meafaigaluega e tatau ona kiliva i le taimi e fausia ai, o lana tala lea. “Ae o lena fuafuaga na togi i fafo o le faamalama ina ua le tuua e se vaa sapalai le uafu ona o se afa ua pasi.
“E tele lava ina utiuti femalagaiga i le lotoifale, ia afai e mafai ona maua sau taavale totogi, e lelei tele, i atumotu laiti o Vanuatu, o mea e nonofo ai, o vaalele ma meaʻai e manaʻomia ai se tinoitupe, ma e le o se faʻafitauli seʻi vagana ua e iloa e tele nofoaga e mafai ai e tagata mai fafo ona maua tupe, e aunoa ma le toe foʻi atu i uta.
A tu'ufa'atasia ma fa'afitauli o le gagana, o fa'atonuga e te ono manatu māmā i ai i Niu Sila e foliga mai o se lu'itau e le mafai ona fa'ato'ilaloina i le Pasefika.
O nei lu'itau uma sa tatau ona fa'afetaia'ia ina ua amata fa'apipi'i e le NIWA nofoaga otometi o le tau (AWS) i Vanuatu i le amataga o lenei tausaga. O nei lu'itau o lona uiga o le galuega e le mafai pe ana le iloa e le lotoifale le paaga o le poloketi, le Vanuatu Meteorology and Geological Hazards Department (VMGD).
Andrew Harper ma lana paaga o Marty Flanagan sa galulue faatasi ma le ono VMGD tekinisia ma se vaega toalaiti o alii i le lotoifale o loo faia galuega lima. O Andrew ma Marty e va'aia fa'amatalaga fa'apitoa ma toleni ma fa'atonu le aufaigaluega a le VMGD ina ia mafai ona latou galulue fa'atasi i galuega i le lumana'i.
E ono nofoaga ua mae'a fa'apipi'i, tolu isi ua lafo ma fa'apipi'i ia Setema. E ono isi o lo'o fuafuaina, atonu o le tausaga fou.
E mafai e le aufaigaluega faʻapitoa a le NIWA ona tuʻuina atu le lagolago faifaipea pe a manaʻomia, ae o le manatu autu i tua atu o lenei galuega i Vanuatu ma le tele o galuega a le NIWA i le Pasefika o le mafai lea e faʻalapotopotoga faʻapitonuʻu i atunuu taʻitasi ona tausia a latou lava masini ma lagolagoina a latou lava galuega.
Ole feso'ota'iga AWS o le a aofia ai toetoe 1,000 kilomita mai Aneityum i saute i Vanua Lava i matu.
O AWS ta'itasi ua fa'apipi'iina i meafaigāluega sa'o e fua ai le savili ma le fa'atonuga, le vevela o le ea ma le eleele, le mamafa o le ea, susū, timuga ma fa'avevela o le la. O meafaigaluega uma e faʻapipiʻiina i se faiga faʻatulafonoina e tusa ai ma tulaga ma faʻatonuga a le World Meteorological Organization e faʻamautinoa ai le tutusa o lipoti.
O fa'amatalaga mai nei masini e tu'uina atu e ala i le Initaneti i se fa'amaumauga autu. Atonu e foliga faigofie i le taimi muamua, ae o le ki o le faʻamautinoa o loʻo faʻapipiʻiina meafaigaluega uma ina ia latou faʻatino saʻo ma tumau mo le tele o tausaga ma le itiiti o le tausiga. E 1.2 mita le maualuga o le vevela i luga a'e o le eleele? E 0.2 mita tonu le loloto o le susū o le eleele? E faasino tonu le vane o le tau i matu? O le poto masani a le NIVA i lenei vaega e taua tele - o mea uma e manino ma e tatau ona faia ma le faʻaeteete.
O Vanuatu, e pei o le tele o atunuu i le itulagi o le Pasefika, e matua lamatia lava i mala faalenatura e pei o afa ma lamala.
Ae fai mai le faamaopoopo o le VMGD, Sam Thapo, o faʻamaumauga e mafai ona sili atu mea. “O le a faaleleia ai olaga o tagata o loo nonofo iinei i le tele o auala.”
Fai mai Sam o le a fesoasoani lea faamatalaga i matagaluega a le malo o Vanuatu e fuafua lelei ai galuega e faatatau i le tau. Mo se faʻataʻitaʻiga, o le a mafai e le Matagaluega o Faigafaiva ma Faʻatoʻaga ona fuafua mo le teuina o vai faʻafetai i le sili atu le saʻo o vaʻaiga tau vaitau o le vevela ma timuga. O le a manuia le pisinisi tafafao maimoa mai se malamalamaga sili atu i faʻasologa o le tau ma pe faʻafefea ona aʻafia e le El Niño / La Niña le itulagi.
O le fa'aleleia atili o timuga ma fa'amaumauga o le vevela o le a mafai ai e le Matagaluega o le Soifua Malōlōina ona tu'uina atu fautuaga lelei i fa'ama'i pipisi e namu. E mafai e le Matagaluega o Malosiaga ona maua se malamalamaaga fou i le gafatia o le malosi o le la e suia ai le faalagolago o nisi atumotu i le eletise.
O le galuega na fa'atupeina e le Global Environment Facility ma fa'atinoina e le Matagaluega o Suiga o le Tau a Vanuatu ma le UNDP o se vaega o le Building Resilience through Infrastructure Improvement program. O se tau e fai si laititi, ae e iai le avanoa e maua ai le tele o mea e toe maua mai.